Γράφει η Αντωνία Κ.Νταλούκα, Ψυχοθεραπεύτρια-Οικογενειακή Σύμβουλος
Πίσω από κάθε παραπέτασμα βρίσκεται η ουσία των πραγμάτων. Ο λύκος της στέπας συμβολίζει κάθε άτομο στη σημερινή μας κοινωνία. Η κοινωνία μας με τη σειρά της μεταλλάσσεται σε λύκο της στέπας. Πίσω από τον συμβολισμό του λύκου της στέπας βρίσκεται ένα άτομο μοναχικό και απομονωμένο. Η κοινωνία μας τείνει να ενταχθεί μέσα σε ένα σύστημα κοινωνικού αποκλεισμού. Τον περασμένο αιώνα υπήρχε ακόμα στο λεξιλόγιό μας ο όρος ομαδικότητα. Σήμερα, δυστυχώς, ο όρος αυτός τείνει να εξαφανιστεί και να αντικατασταθεί από την ορολογία της ατομικότητας. Σημασία σήμερα δεν έχει πώς θα μάθω να λειτουργώ ομαδικά αλλά με ποιους τρόπους θα κοιτάξω να προεκτείνω τα ναρκισσιστικά μου ιδεώδη.
Αίσθηση κάνει το γεγονός ότι μέσα σε κάθε ανθρώπινο πλάσμα ενυπάρχουν και η έννοια της ομαδικότητας αλλά και αυτή της ατομικότητας. Όμως η κοινωνία μας δεν είναι πια σε θέση να συμμαχήσει με τη διπλή της φύση. Σήμερα αυτοί οι δύο όροι βρίσκονται σε έναν συνεχή και θανάσιμο πόλεμο. Ο ένας υπάρχει μόνο και μόνο για να βλάψει και να εξοντώσει τον άλλον. Σήμερα δεν είμαστε πια σε θέση να κατανοήσουμε ότι αυτός ο ‘άλλος’ που πάμε να εξοντώσουμε είναι ουσιαστικά ο ίδιος μας ο εαυτός. Τείνουμε να ξεχάσουμε ότι ο ‘άλλος’ ουσιαστικά είναι εμείς. Δεν έχει καμία διαφορά από εμάς και όμως εμείς επιμένουμε ότι αυτός ο ‘άλλος’ είναι ο πιο θανάσιμος εχθρός μας. Μοιάζει να απειλεί την ύπαρξή μας και λόγω ενστίκτου και επιβίωσης είναι πολύ πιο εύκολο για εμάς να τον καταστρέψουμε παρά να μπούμε στη διαδικασία ενδοσκόπησης και συμφιλίωσης.
Πώς φτάσαμε όμως στο σημείο της άρνησης και του αποκλεισμού;
Ποιος είναι σε θέση να απαντήσει με σιγουριά αυτήν την ερώτηση;
Ποιος είναι σε θέση να σηκώσει στις πλάτες του τόση παντοδυναμία;
Περιστασιακές στιγμές ευτυχίας χαρακτηρίζουν τη ζωή μας και αυτές βέβαια έρχονται μέσα από ένα πρίσμα ατομικής καταξίωσης μέσα στο σύστημα της κοινωνίας μας. Αν δεν είσαι ‘κάποιος’, τότε αυτόματα χαρακτηρίζεσαι ένα ‘τίποτα’.
Αν είσαι ένα ‘τίποτα’ σύμφωνα πάντα με τους κώδικες της κοινωνίας μας, τότε αυτόματα είναι σαν να μην υπάρχεις. Τότε αρχίζουν να γεννιούνται συναισθήματα απογοήτευσης, θυμού και κοινωνικού αποκλεισμού. Εδώ βρίσκεται και το παράδοξο της υπόθεσης. Τότε ξαφνικά μέσα από τον κοινωνικό αποκλεισμό βρίσκεσαι στο σημείο όπου είσαι αυτός ο ‘άλλος’. Το άτομο εκείνο που δεν έχει καμία σχέση με αυτούς που είναι ‘κάποιοι’. Μα που παρόλα αυτά συνεχίζει να υπάρχει μέσα σε ένα κοινωνικό σύστημα. Ταμπέλες που γεννούν συναισθήματα αποξένωσης αναβοσβήνουν μέσα στην άβυσσο της ψυχής μας. Ξαφνικά υπάρχουν αυτοί που αποκαλούνται ‘κάποιοι’ και αυτοί που απλά είναι οι ‘άλλοι’.
Ο άνθρωπος δεν είναι σε θέση πια να κοιτάξει πιο βαθιά και να μπορέσει να δει ότι ο ‘κάποιος’ και οι ‘άλλοι’ είναι το ένα και αυτό πρόσωπο. Το ανθρώπινο πλάσμα είναι γεμάτο από αντιφατικά συναισθήματα και όμως κάνει τα πάντα για να τα αποδιώξει. Ο πόνος που του γεννάται είναι αβάσταχτος, για να τον αντέξει η πλευρά του εκείνη που ανήκει σε αυτή την ‘κάποια’ κοινωνική του καταξίωση. Όμως αυτός ο ‘κάποιος’ γίνεται ξαφνικά ο ‘άλλος’ όταν γυρίζει το βράδυ στο σπίτι του και έρχεται αντιμέτωπος με τη μοναξιά του.
Αν μπορούσαμε να κοιτάξουμε εκείνη την ώρα μέσα στις ψυχές αυτών των ‘άλλων’ που το πρωί είναι ‘κάποιοι’ θα ακούσουμε μια απέραντη βουβή θλίψη. ‘Η ζωή τους είναι μια συνεχής παλίρροια, δυστυχισμένη και σπαραγμένη από τον πόνο, φριχτή και χωρίς νόημα, εκτός αν κάποιος είναι πρόθυμος να δει το νόημά της ακριβώς σ’ αυτές τις σπάνιες εμπειρίες, πράξεις, σκέψεις και έργα που λάμπουν πάνω από το χάος μιας τέτοιας ζωής’ (Έρμαν Έσσε, Ο λύκος της στέπας, σελ.62,1983).
Το ανθρώπινο πλάσμα χαρακτηρίζεται από την πολυδιάστατη οντότητά του. Μοιάζει όμως να κοιτάζει την ύπαρξή του μέσα από ένα μονοδιάστατο πρίσμα συναισθήματος και λογικής. Είναι πραγματικά κρίμα το ανθρώπινο γένος να είναι τόσο πολυτάλαντο και πολυδιάστατο και όμως τόσο αποξενωμένο από τον ίδιο του τον εαυτό.
Πώς είναι δυνατόν να μην πονάει η ψυχή όταν βρίσκεται μέσα σε έναν απέραντο αποκλεισμό;
Πώς καταφέραμε να μην ακούμε πια τους χτύπους της ίδιας μας της καρδιάς;
Κλασικοί ψυχαναλυτές αναφέρουν ότι όταν το άτομο καταφέρνει να ακούσει τους χτύπους της καρδιάς του τότε βρίσκεται in utero (μέσα στη μήτρα). Το έμβρυο όταν βρίσκεται μέσα στην μήτρα μπορεί και είναι σε θέση να ακούει τους χτύπους της ίδιας του της καρδιάς.
Υπάρχουν σήμερα στιγμές όπου το άτομο είναι σε θέση να ακούσει τους χτύπους της καρδιάς του;
Σαφώς και υπάρχουν. Σε έντονες συναισθηματικά συγκινήσεις ή όταν το άτομο αισθάνεται να διακατέχεται από ταραχή ή ακόμα και ντροπή. Ουσιαστικά αυτό μπορεί να συμβεί όταν το άτομο στρέφεται προς τα μέσα. Για να μπορέσει ο άνθρωπος να συνδεθεί με κάποιο άλλο άτομο, αυτό που χρειάζεται να κάνει είναι να ξαναμπεί μέσα στη μήτρα και να την αντέξει. Να αντέξει να παραμείνει εκεί μέσα που είναι ζεστά και προστατευτικά. Να αντέξει να μείνει και να έρθει αντιμέτωπος με την πρωταρχική του φύση. Ίσως μόνο με αυτόν τον τρόπο να μπορέσει το άτομο να συνδεθεί πάλι με τον όρο της ομαδικότητας.
Εξάλλου ας μην ξεχνάμε ότι και η κοινωνία μας είναι μια μήτρα που προσπαθεί να μας εμπεριέχει όλους. Η κοινωνική μήτρα δεν είναι ένας χώρος ατομικός αλλά ομαδικός. Οι αμνιακοί σάκοι μέσα στην κοινωνική μήτρα δεν είναι ατομικοί αλλά ομαδικοί. Είναι κρίμα όταν βρισκόμαστε μέσα στην κοινωνική μήτρα να διαστρεβλώνουμε την πραγματικότητα και να πιστεύουμε ότι βρισκόμαστε μέσα στην ατομική μας γενετήσια μήτρα. Κάθε γέννηση της κοινωνικής μήτρας συνδέεται με την προηγούμενη και την επόμενη. Τα πάντα είναι αλληλένδετα και αλληλοσυμπληρούμενα. Έτσι γεννάται και ο σεβασμός. Με αυτόν τον τρόπο θα καταφέρουμε να προσεγγίσουμε πάλι τον θεσμό της ομαδικότητας, όταν θα κοιτάξουμε πρώτα μέσα μας και μετά δίπλα μας και θα είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε ότι αν και με διαφορετικά χαρακτηριστικά είμαστε ένα.
